مهم­ترین علل نشت گاز که به آتش سوزی و انفجار منجر می­گردند، عبارتند از:

• استفاده از وسایل گازسوز، بدون ترموکوپل از قبیل اجاق گاز
• محکم نبودن شیلنگ وسایل گازسوز در دو سر اتصال آن، توسط بست فلزی
• استفاده از شیلنگ­های بلند و در معرض ضربه یا حرارت
• فرسوده و غیراستاندارد بودن شیلنگ­ها
• درپوش نداشتن شیرهای گاز که مورد استفاده نیستند
• دخالت افراد غیرمتخصص در تعمیر و دستکاری وسایل گازسوز
• استفاده از وسایل گازسوز غیراستاندارد و غیرمجاز

راهکارهای پیشگیری از نشت گاز و ایمنی ساختمان در برابر آتش­سوزی چیست؟

در این گونه حوادث، ابتدا به دلایلی، گاز در محیط نشت کرده و سپس عاملی، مانند شعله­ ای کوچک یا جرقه، کافی است تا سبب انفجار و آتش سوزی گردد.

مهم­ترین راهکارهای پیشگیری از این حوادث عبارتند از:

• از اجاق گاز بدون ترموکوپل استفاده نکنید.
• از وارد شدن ضربه به وسیله دیگ و سایر ظروف سنگین روی اجاق گاز جداً خودداری کنید؛ زیرا باعث سست شدن اتصالات و نشت گاز خواهد شد.
• قبل از استفاده از وسایل گرمازا از استاندارد و سالم بودن آن اطمینان حاصل کنید.
• از اتصال دو یا چند وسیله گازسوز به یک شیر مصرف خودداری کنید.
• بعد از وصل نمودن وسیله گازسوز به سیستم لوله کشی گاز و قبل از شروع به استفاده از آن و همچنین به صورت دوره­ ای بایستی آزمایش نشت گاز با کف صابون یا مایع ظرفشویی انجام شود.

• هر وسیله گازسوز درون سوز (بخاری، آبگرمکن) باید از طریق لوله و اتصالات به صورت کاملاً درزبندی شده به یک دودکش سالم، مجزا و بدون درز و شکستگی اختصاصی وصل شود.
• برای محکم کردن شیلنگ­های گاز از یک طرف به وسایل گازسوز و از طرف دیگر به لوله کشی گاز، حتماً باید از بست­های فلزی استفاده شود (پیچاندن سیم به جای بست روی شیلنگ باعث خرابی شیلنگ و نشت گاز میشود).
• از شیلنگ­های بلند برای انتقال گاز به نقاط مختلف ساختمان استفاده نکنید (طول شیلنگ­های گاز نباید از ۲/۱ متر بیش­تر باشد).
• شیلنگ­های گاز را به طور مستمر بررسی کنید تا سوراخ و ترک خوردگی نداشته باشند.
• برای وصل کردن وسایل گازسوز به لوله کشی از شیلنگ­های فشار قوی مخصوص گاز استفاده کنید.
• در صورتی­که به شیر گاز هیچ وسیله گازسوزی متصل نیست، شیر را با درپوش آب­ بندی، مسدود کنید.
• در صورتی­که برای مدت طولانی از گاز استفاده نمی­شود، حتماً شیر اصلی گاز را ببندید.
• لوله­ های فلزی گاز ساختمان جهت جلوگیری از پوسیدگی و سوراخ شدن، باید به ­صورت دوره­ ای بازدید گردند تا در صورت زخمی شدن یا کنده شدن رنگ روغنی آن­ها، مجدداً رنگ‌آمیزی گردند.
• هر گونه تغییر در سیستم لوله کشی گاز ساختمان باید با هماهنگی شرکت ملی گاز و تأیید مهندسین ناظر انجام شود.
• هنگام نشت گاز، چنانچه محل تاریک است، باید از روشن کردن چراغ برق یا هر نوع شعله خودداری گردد. در این حالت می­توان از چراغ قوه استفاده کرد. چراغ قوه را خارج از فضای آلوده به گاز روشن نمایید.
• در صورت نشت گاز و استشمام بوی آن، ضمن حفظ خونسردی به ترتیب افراد را از محیط آلوده به گاز خارج کنید و فوراً شیر اصلی گاز را ببندید. در صورتی­که کنتور برق در فضای آلوده به گاز نیست، برق را از فیوز اصلی قطع کنید. در و پنجره­ ها را باز کنید و با تکان دادن حوله یا پارچه پنبه ای مرطوب گاز منتشر شده در محیط را به بیرون هدایت کنید. تا زمانی­که از تخلیه کامل گاز و رفع نشتی مطمئن نشده­ اید، به افراد اجازه ورود ندهید.
• از بخاری­ های کارگاهی بدون دودکش، شعله عریان و بدون محافظ و نظایر آن در داخل تکایا و مساجد استفاده نکنید.
• رعایت فاصله مناسب بین وسایل گرمازا و لوازم قابل اشتعال (پشتی، فرش و …) الزامی است.
• دودکش نباید در مجاورت پرده و مواد قابل اشتعال قرار گیرد و بایستی از محل کاملاً ایمن با ساختار غیرقابل اشتعال عبور داده شود.
• از عبور دادن دودکش بخاری از سقف که از جنس برزنت یا مصالح قابل اشتغال است، جداً جلوگیری شود.
• کوره بخاری­ ها و دستگاه­ های گرما ساز را قبل از استفاده حتماً نظافت کنید.
• در صورت استفاده از بخاری‌های گازی و پس از نصب بخاری، از عملکرد صحیح آن­ها اطمینان حاصل کرده، مراقب باشید که شیر فلکه گاز در دسترس کودکان نبوده و امکان آسیب فیزیکی آن وجود نداشته باشد.
• قبل از بهره‌برداری از دستگاه‌های حرارت­ زا، مانند بخاری­ ها و سیستم حرارت مرکزی، دودکش آن­ها را تمیز نموده و از باز بودن مسیر دودکش اطمینان حاصل نمایید.
• دودکش بخاری در ناحیه منتهی به فضای آزاد باید به کلاهک مجهز باشد تا از سقوط اجسام داخل دودکش و همچنین کوران هوا در زمان وزش باد تند ایمن باشد.
• با مشورت متخصصین آتش نشانی، تعداد کافی کپسول آتش نشانی باید تهیه و در محل مناسب نصب گردد.
• کپسول‌های آتش نشانی باید در مکان‌هایی مشخص و کاملاً قابل دسترس، مانند راهروها و مسیرهای خروج نصب شده و در تمام اوقات شبانه روز با ظرفیت کامل آماده به کار باشند؛

• حداکثر فاصله مجاز افراد جهت دسترسی به کپسول­ های آتش نشانی، ۵/۲۲ متر است.
• نصب کپسول‌های آتش نشانی با وزن بیش از ۱۸ کیلوگرم روی دیوار، باید چنان صورت گیرد که سر خاموش کننده، حداکثر یک متر از کف زمین ارتفاع داشته باشد و برای کپسول‌هایی با وزن کم­تر، این ارتفاع می‌تواند تا ۵/۱ متر افزایش داده شود؛ ولی در هر حال، فاصله بین زیر کپسول و کف زمین نباید از ۱۰ سانتیمتر کم­تر باشد.

• مکان نصب کپسول آتش نشانی، باید به گونه‌ای انتخاب شود که کپسول در همه حال از آسیب‌های مکانیکی و خرابی‌های ناشی از حرکت، نقل و انتقال و برخورد با وسایل در امان باشد.
• دستور چگونگی استفاده از کپسول آتش نشانی، باید روی بدنه جلویی آن نصب شود.
• ایجاد شبکه آبرسانی جهت آتش نشانی در مساجد و حسینیه‌ها ضروری بوده و بایستی به نحوی طراحی و نصب شود که امکان پوشش دهی کلیه نقاط مسجد وجود داشته و ظرفیت منبع ذخیره آب آتش نشانی، مشخصات پمپ و سایز لوله‌ها محاسبه و برای مدت ۱۵ الی ۳۰ دقیقه تا رسیدن آتش نشانی به محل در نظر گرفته شود.
• قبل از برگزاری مراسم، شبکه برق، لوازم الکتریکی و وسایل گرمازا باید توسط افراد متخصص مورد بازدید قرار گیرد.
• حریم چادرهای تکایا و حسینیه‌ها جهت جلوگیری از تردد افراد غیر مسئول و کاهش احتمال آتش سوزی، باید کنترل شود.
• نصب سیستم اعلام حریق اتوماتیک در مساجد و حسینیه‌ها (با عملکرد دائمی) مطلوب است.
• توصیه می‌شود متولیان و خادمین مساجد و حسینیه‌ها با مراجعه به نزدیک­ترین ایستگاه آتش نشانی محل، مسائل مرتبط با ایمنی و نحوه مقابله با آتش سوزی و حوادث را آموزش ببینند.
• در صورت بروز آتش سوزی در این­گونه مکان­ها، توصیه می‌شود خونسردی خود را حفظ کرده و در وهله اول نسبت به تخلیه افراد اقدام کنید و ضمن تماس با سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی (تلفن۱۲۵)، همزمان نسبت به خاموش نمودن حریق از طریق بستن شیر فلکه تأمین سوخت وسیله حرارتی و استفاده از کپسول‌های اطفای حریق اقدام نمایید.
• در صورت بروز هرگونه حادثه یا مشاهده نشتی گاز یا استشمام بوی گاز و یا قطعی گاز از کنتور و رگلاتور فوراً از طریق تماس با شماره تلفن ۱۹۴ موضوع را به اطلاع واحدهای امدادی شرکت گاز منطقه برسانید.

راهکارهای پیشگیری از احتراق ناقص گاز و استنشاق گازهای سمی توسط افراد:

این گروه از حوادث، بیش­تر بر اثر سوختن ناقص گاز، تجمع گازهای مسموم کننده و یا کمبود اکسیژن، صورت می گیرد که دلیل آن را می توان نقص در دودکش وسایل گازسوز و یا وسایل گرمازا با شعله روباز و بدون دودکش و فقدان تهویه کافی، عنوان کرد.

در وسایل گرمازای دودکش ­دار، در صورتی که دودکش بدون نقص باشد، تهویه دود (ورود اکسیژن و تخلیه گازهای حاصل از احتراق) به­ خوبی از طریق دودکش، انجام می­شود. در وسایل گرمازا با شعله روباز و بدون دودکش، این شرایط فراهم نیست. لذا این وسایل، اکسیژن لازم را برای سوختن نیز از همان محیط می­گیرند و گازهای حاصل از احتراق را به همان محیط برمی­گردانند.

همانطور که در ابتدای مقاله عنوان شد ایمنی برق و ایمنی گاز، نه تنها موجب کاهش خطرات و خسارت های جبران ناپذیر می شود بلکه رفاه و آسایش بیشتری را برای بشر در طول زندگی اش به ارمغان می آورد. یکی از نکات مهم در ایمنی گاز، بررسی مداوم راه­های تهویه، هواکش، پنجره­ ها، دریچه‌های کولر و درب ­ها در فصول سرد سال، است که به دلیل سردی هوا معمولاً بسته هستند. در نتیجه تهویه به­ درستی انجام نمی‌شود و بر اثر سوختن ناقص و وجود گازهای مضر، به ویژه مونوکسیدکربن در محیط، افراد دچار مسمومیت شده که در نهایت می­تواند به خواب، مرگی آرام و خاموش منجر گردد.

مهم­ترین راه­های پیشگیری از این حوادث عبارتند از:

• قبل از روشن کردن بخاری از باز بودن مسیر دودکش مطمئن شوید. برای این کار می­توانید یک وزنه را به انتهای طنابی ببندید و آن را به داخل دودکش هدایت کنید. به علاوه در صورت خروج گازهای سمی از دودکش، قسمت بالا و خروجی دودکش باید گرم باشد.
• از بخاری­ های بدون دودکش استفاده نکنید.

• از مسدودکردن درزهای در و پنجره­ ها به وسیله نوارهای اسفنجی و مانند آن در فضاهای کوچک که به وسیله بخاری گازسوز گرم می­شوند، خودداری کنید.
• هر وسیله گازسوز درون سوز، مانند بخاری و آبگرمکن باید دارای دودکش مجزا و مجهز به کلاهک به شکل H باشد (انتهای دودکش های داخل دیوار ساختمان باید حداقل ۷۵ سانتیمتر از سطح پشت بام بالاتر باشد.
• لوله بخاری را از شیشه عبور ندهید؛ زیرا باعث افتادن لوله دودکش، شکستن شیشه و همچنین برگشت گاز سمی مونوکسیدکربن به فضای داخل ساختمان می­شود.

 :نصب ایمن لوله بخاری

• از نصب لوله دودکش به­ صورت افقی خودداری کنید؛ زیرا گازهای حاصل از احتراق در این حالت خارج نمی­شود؛
• استفاده از لوله­ های قابل انعطاف (خرطومی یا آکاردئونی) به عنوان دودکش بخاری ممنوع است. جداره لوله های خرطومی آلومینیومی ضخامت بسیار اندکی دارد. لذا حرارت زیاد موجب سوختن دیواره این لوله ­ها و ایجاد سوراخ روی آن­ها شده و در نتیجه مونوکسیدکربن به فضای داخل ساختمان نشت می­کند. این گاز می­تواند سبب گازگرفتگی و حتی مرگ افراد شود.

• همیشه مراقب باشید که مشعل­ های اجاق گاز کاملاً تمیز و مرتب باشد تا گاز بتواند به ­راحتی و به اندازه کافی به مشعل برسد و با شعله آبی بسوزد.
• توجه کنید که وسایل گازسوز، نظیر بخاری باید با شعله آبی بسوزند. در صورتی­که با شعله زرد یا قرمز میسوزند بایستی آن­ها را فوراً از سرویس خارج کنید و جهت رفع عیب به تعمیرکاران متخصص اطلاع دهید.

• نصب دودکش بخاری در داخل راهروها و فضاهای بسته که جریان طبیعی هوا وجود ندارد؛ ممنوع است.